VLAMINGEN EN FIFTH AVENUE IN LISSABON
FLAMENGOS E A QUINTA AVENIDA EM LISBOA

De Fifth Avenue van de zestiende eeuw lag in Lissabon. Ik had het hier al over de pertinente aanwezigheid van Brugse koopmansfamilies die in de 15^de eeuwe reeds een zetel in Lissabon hadden (zie item 25/1/2012 over de familie Lem en item 6/2/2013 over de familie Despars). Zeer interessant in deze context lijkt mij het boek dat half januari in de winkels komt. ‘The Global City – On the streets of renaissance Lisbon’ werd vorige week in Lissabon al voorgesteld.           

A quinta avenida do século XVI ficava em Lisboa. Já falei da presença pertinente das grandes famílias mercantes de Bruges que no século 15 já tinham sede em Lisboa (item 25/1/2012 sobre a família Leme e item 6/2/2013 sobre a família Despars). Neste contexto parece-me bastante interessante o livre que chega nas lojas no meio de janeiro. ‘The Global City – On the streets of renaissance Lisbon’. Já foi apresentado em Lisboa na semana passada.

bron/fonte: www.publico.pt:
Twee schilderijen die ontdekt werden in 2009, lagen aan de basis van  een boek over Lissabon in de 16^de eeuw en de Rua Nova dos Mercadores. In deze slagader arriveerden producten uit het imperium en  mensen uit de hele wereld, waardoor de Portugese hoofdstad een mondiale stad werd.

Dois quadros descobertos em 2009 originaram um livro sobre Lisboa quinhentista e a Rua Nova dos Mercadores. Naquela artéria confluíam produtos do império e gentes de todo o mundo, transformando a capital portuguesa numa cidade global.

In de 16^de eeuw was de Rua Nova dos Mercadores een klein Babel. Er waren Italianen, Vlamingen, Andalusiërs en Portugezen gehuisvest. Terwijl in die straat in de benedenstad nieuw-christenen, buitenlandse joden, Afrikaanse en Arabische slaven liepen, werd er ook druk handel gedreven. Dit wordt aan het licht gebracht in het boek dat uitgegeven wordt in het Verenigd Koninkrijk. ‘The global city. On the streets of the renaissance Lisbon’(De Mondiale Stad – In de straten van Lissabon in de renaissance’) werd geschreven door de historici Annemarie Jordan Gschwend van het Centro de História d’Aquém e d’Além-Mar, werkzaam in Zwitserland, en Kate Lowe van de Queen Mary University in London.

No século XVI, a Rua Nova dos Mercadores era uma pequena babel. Nos seus edifícios, moravam italianos, flamengos, andaluzes, portugueses. Enquanto isso, naquela rua da Baixa de Lisboa, cristãos-novos, judeus estrangeiros, escravos vindos de 20 nações africanas, escravos árabes passeavam-se, muitos faziam trocas comerciais. É esta a realidade trazida à superfície no livro recentemente editado no Reino Unido. ‘The global city. On the streets of the renaissance Lisbon’ (A Cidade Global – Nas Ruas da Lisboa Renascentista)’, editado pelas historiadoras Annemarie Jordan Gschwend, do Centro de História d’Aquém e d’Além-Mar, a trabalhar na Suíça, e Kate Lowe, da Universidade Queen Mary de Londres.

Het werk heeft als uitgangspunt twee schilderijen, in 2009 ontdekt in een Engels landhuis in Oxfordshire en gedateerd tussen de jaren 1570 en 1620 door Annemarie Jordan Gschwend en Kate Lowe. Ze werden geschilderd door een anonieme Vlaamse kunstenaar. Op beide schilderijen, worden we geconfronteerd met meer dan honderd menselijke figuren die praten, al dan niet te paard, in een straat met een huizenrij op de achtergrond. Het gaat om mannen, vrouwen, zwart en blank, paarden, beweging en kledij geschikt voor herfst of winter.

A obra tem como ponto de partida dois quadros descobertos em 2009, numa mansão inglesa, em Oxfordshire, datados entre a década de 1570 e 1620 por Annemarie Jordan Gschwend e Kate Lowe. Foram pintados por um artista flamengo anónimo. Nas duas pinturas, estamos perante mais de uma centena de figuras humanas, que conversam, montam a cavalo, numa rua com uma fileira de edifícios em segundo plano. Há homens, mulheres, negros, brancos, cavalos, movimento e vestimentas apropriadas ao Outono ou ao Inverno.

Toen de historici de schilderijen zagen –waarvan men denkt dat het twee doeken zijn die uit één enkel schilderij werden gesneden- beseften ze al snel dat het ging om de Rua Nova dos Mercadores in Lissabon. Vanuit dit visueel kader werd het boek opgebouwd, via opzoekingen van officiële documenten, getuigenissen uit die periode en voorwerpen die intact bleven tot op vandaag, om te komen tot een verhaal over de mondiale stad die Lissabon was in de 16^de eeuw, zijn inwoners, zijn materiële cultuur, alles verdeeld in hoofdstukken van de hand van verschillende onderzoekers.

Quando viram os quadros – que se pensa serem duas telas cortadas a partir de uma única pintura –, as historiadoras rapidamente determinaram que estavam perante a Rua Nova dos Mercadores, em Lisboa. É a partir desta malha visual que o livro é construído, indo buscar documentação oficial, testemunhos da época e objectos que sobreviveram até hoje para falar sobre a cidade global que Lisboa era no século XVI, as suas gentes, a sua cultura material em capítulos escritos por investigadores diferentes.

“Het is een vreemd zicht, dat ons een straat toont waarover we eigenlijk niets wisten. Lissabon werd verwoest in 1755. Het leek of er een atoombom was gevallen” zegt Annemarie Jordan Gschwend aan Público, begin december, toen zij in Lissabon was voor de presentatie van het boek in het Museu Nacional de Arte Antiga (MNAA). “Wat het voor mij interessant maakt is het leven op straat. Lissabon had een belangrijke zwarte bevolking. En het doek toont niet alleen de zwarte mens, het toont ook de buitenlanders die van Lissabon de grote commerciële stad maakten die ze was in de 16^de eeuw. Er zijn ook dieren te zien. Er is een hond die een vogel verorbert, met name een kalkoen. Dit is een vogel die uit Amerika meekwam maar mundiaal werd toen de  Portugezen hem naar India en andere delen van de wereld brachten.”

“É uma vista estranha, que nos mostra uma rua da qual nós realmente não conhecemos nada. Lisboa foi perdida em 1755. Foi como se tivesse caído uma bomba nuclear”, diz Annemarie Jordan Gschwend ao Público, no início de Dezembro, quando esteve em Lisboa na apresentação do livro no Museu Nacional de Arte Antiga (MNAA). “Para mim, o que é interessante é a vida na rua. Lisboa tinha uma grande população negra. E o quadro não mostra apenas a população negra, mostra também os estrangeiros que ajudaram Lisboa a tornar-se a grande cidade comercial que era no século XVI. Os quadros também mostram animais. Há um cão que está a abocanhar uma ave. E é um peru. É uma ave que veio da América e que os portugueses tornaram numa ave global, levando-a para a Índia e para outras partes do mundo.”

“De schilderijen stellen een levendige en intense scene voor, die de kijker er onweerstaanbaar bij betrekt. Het is onmogelijk om te kijken naar deze doeken zonder dat direct een aantal vragen opkomen.  Welke straat is dit? Welke stad is dit? Welke huizen zijn dit? Maar vooral, wie zijn deze mensen? En wat doen ze?”

“As pinturas representam uma cena viva e intensa que arrasta irreprimivelmente o observador para dentro dela. É impossível olhar para estes quadros sem que imediatamente se forme na mente uma torrente imensa de perguntas. Que rua é esta? Que cidade é esta? Que casas são estas? Mas, acima de tudo, quem é esta gente? E o que é que eles estão a fazer?”

Op het schilderij ziet men een ijzeren hek dat voor de kooplieden, winkeliers en bankiers een semi-private ruimte vormde om zaken te doen. “De kunstenaar toont zijn perceptie van de sociale interactie waarvan hij getuige was in de Rua Nova, de concentratie van rijke kooplieden gekleed in Spaanse stijl, met modieuze zwarte mantels, binnen het ijzeren hek en gescheiden van de minder bedeelden, die buiten die aflijning blijven”, legt het boek uit.

Op het gelijkvloers bevond zich een veelheid aan winkels. In 1552 waren er 11 boekwinkels, 20 kleding- en textielwinkels, waar fluwelen stoffen, zijde, damast en taft uit Europa, India en het Verre Oosten te koop waren. Er waren winkels gespecialiseerd in de verkoop van Chinees Ming-porselein, ‘apotheken’ die indertijd ‘geneesmiddelen’ verkochten, sommige geïmporteerd uit Azië, zoals bezoar, een steen die in het spijsverteringsstelsel van herkauwers wordt gevormd, of hoorn van neushoorns.

Era dentro a cerca de ferro que se observa na pintura que os comerciantes, lojistas e banqueiros tinham um espaço semiprivado para conduzirem os negócios. “O artista mostra a sua percepção da interacção social que testemunhou na Rua Nova, a concentração de mercadores ricos vestidos ao estilo espanhol, com capas pretas na moda, dentro da cerca de ferro e separados dos habitantes menos afortunados, que ficam fora desta fronteira”, explica o livro.

Era no rés-do-chão dos edifícios que estava uma multitude de lojas. Em 1552, existiam 11 livrarias, 20 lojas de roupa e têxteis, onde se vendiam tecidos de veludo, sedas, tecido adamascado, tafetás vindos da Europa, da Índia e do Extremo Oriente. Existiam lojas especializadas na venda de porcelana Ming chinesa, ‘farmácias’ que na altura vendiam ‘produtos medicinais’, alguns importados da Ásia, como pedras bezoares, que se formam no sistema digestivo dos ruminantes, ou cornos de rinoceronte.

Dit was de dynamiek van een bruisende stad die de vruchten plukte van een commercieel netwerk (tussen 1500 en 1521 stuurde Koning Manuel I al 237 schepen naar India) en van een groeiende bevolking, steeds meer divers. Er is een getuigenis uit 1551 dat 10% van de 100.000 Lissabonners zwart waren. Zeventien jaar later had Lissabon 150.000 inwoners, waarvan de meest vertegenwoordigde minderheden zwarte slaven en Indiërs waren. In 1578 waren zo’n 20% van de 250.000 inwoners zwart.

Era esta a dinâmica de uma cidade vibrante que estava a receber os frutos da rede comercial que tinha sido criada (só entre 1500 e 1521, o rei D. Manuel I enviou 237 naus para a Índia) e da crescente população cada vez mais misturada. De 1551 há um testemunho de que 10% dos 100.000 lisboetas eram negros. Dezassete anos depois, Lisboa tinha 150.000 habitantes, onde as minorias mais representadas eram escravos negros e índios. Em 1578, cerca de 20% dos 250.000 habitantes eram negros.

Maar al deze rijkdom vertaalt zich ook in de gebouwen op het tweeluik. Opeenvolgende koningen financierden aanpassingswerken in die beroemde Rua Nova dos Mercadores, die zich bevond achter wat nu het Terreiro do Paço (Praça do Comércio) is. “Dom Manuel I heeft geprobeerd om een meer éénvormige stad te bouwen. Daarom beval hij dat de middeleeuwse houten balkons werden verwijderd. De straat werd breder en werd geplaveid. Het was een straat die een boodschap moest brengen. Ze kreeg koninklijke en civiele steun. Het was belangrijk dat Lissabon een commerciële straat had. Het zorgde voor geld, belastingen, handel.” legt Annemarie Jordan Gschwend uit.

Mas toda esta riqueza também transparece nos edifícios que se observam no díptico. Os sucessivos reis foram financiando obras para alterar aquela famosa Rua Nova dos Mercadores, que ficava atrás do que hoje é o Terreiro do Paço (Praça do Comércio). “D. Manuel I tentou construir uma cidade mais regular. Por isso, ordenou que os balcões de madeira medievais fossem retirados. A rua passou a ser mais larga e foi pavimentada. Era uma rua que estava a tentar passar uma mensagem. Tinha apoio real e civil. Era importante que Lisboa tivesse uma rua comercial. Trazia dinheiro, impostos, comércio”, explica Annemarie Jordan Gschwend.

Onder de Habsburgers  verloor Lissabon aan belang, handelsroutes wijzigden en de aardbeving van 1755 veranderde voor altijd de stad. “Markies van Pombal bouwde alles vanaf nul herop en legde een nieuwe architecturale orde op”, zegt de historica, eraan toevoegend dat de Rua Nova dos Mercadores werd ‘vervangen’ door andere handelsstraten. Uit die tijden stammen documenten, voorwerpen en dit tweeluik van de straat die de ‘Fifth Avenue’ van zijn tijd was, meent Annemarie Jordan Gschwend. Dit is nu een zeldzaam visueel geheugen van het mundiale Lissabon van toen.

A dinastia filipina retirou alguma importância a Lisboa, as rotas comerciais alteraram-se e o terramoto de 1755 mudou para sempre a cartografia da cidade. “O Marquês de Pombal construiu tudo do zero e impôs uma nova ordem arquitectónica”, explica a historiadora, acrescentando que a Rua Nova dos Mercadores foi “substituída” por outras ruas com comércio. Desses tempos, ficaram documentos, objectos e este díptico da rua que era a “Quinta Avenida do seu tempo”, considera Annemarie Jordan Gschwend. E que agora é uma rara memória visual daquela Lisboa global.

Het volledig artikel  /   O artigo competo

Interessante documentaire over de aardbeving van 1755.

Documentário interessante sobre o terramoto de 1755.